პირველად ტრადიციულ სასკოლო-საუნივერსიტეტო ექსკურსიების შემდეგ ჩემი ქვეყნის დალაშქვრა რომ დავაპირე, არც მეტი, არც ნაკლები ხესვურეთს დავადგი თვალი. მანამდე მთაში არასდროს ვყოფილვარ და არნახულის გაურკვეველი მოლოდინი სასიამოვნოდ მაფორიაქებდა. ერთი სული მქონდა უბატონო მიწაზე დამედგა ფეხი და ფილმებში ნანახი კოშკებიდან მომევლო მზერა ბარად დარჩენილი დანარჩენი საქართველოსთვის. ამბობენ, გზა საათები გაგრძელდაო, მაგრამ მე ერთი ამოსუნთქვით გავიარე. ახალი შთაბეჭდილებების მთელი კასკადი აგორებული ზვავივით მომსდევდა უკან და ფეხის დაცდენის შემეშინდა.. მით უფრო, როცა ერთი შეხედვით საცალფეხო ბილიკებით სამარშუტო ტაქსი მთიდან მთაზე გადადიოდა და მანამდე მწვერვალად მიჩნეულ ცის კიდეს ზემოდან ექცეოდა. ტყის სიმწვანეში ჩაკარგული გზის სავალი ნაწილი შორიდან თვალისთვის შეუმჩნეველი გამხდარიყო და უკან მოხედვისას აღფრთოვანება და შიში ერთდროულად მეუფლებოდა. შიგადაშიგ შემხვედრ ცხვრის ფარასაც გულის კანკალით ავუქციეთ გვერდი და გზა დავულოცეთ ჩვენ იმათ და ალბათ, იმათაც ჩვენ. გზაში გამყოლი იმ უბედური საგზაო შემთხვევების შესახებ გვიამბობდა, დაუდევრობის, გამოუცდელობისა თუ ბედთან თამაშის გამო რომ ემართებათ მთაში სტუმარსა და მასპინძელს. თუმცა ყოველი ფეხის ნაბიჯზე აღმართული მემეორიალური დაფები უსიტყვოდაც ამბობდნენ სათქმელს, ხოდა დალოცვა ნამდვილად არ გვაწყენდა.

რაც უფრო ზემოთ მივიწევდით, ჰაერის ტემპერატურა ერთიორად იკლებდა და ზაფხულის ხვატში უკან, ბარში დაბრუნების სურვილსაც პირდაპირპროპორციულად ამცირებდა. მთის ფერდობებს ჭაღარასავით შერეული ახლადგაკრეჭილი ცხვარი მზერას მტაცებდა და რამდენჯერმე საგონებელში ჩავვარდი, ვეღარ ვარჩევდი ცხვარი იყო თუ ნაზამთრალი თოვლი შემორჩენოდა მთებში ხევსურეთს. დათვიჯვრის უღელტეხილზე რომ შევჩერდით და ფეხით ავიარე მანძილი ნიშამდე, მეგონა უმაღლესი მწვერვალი დავლაშქრე, მით უფრო რომ ბოლომდე ამოსვლა ყველამ ვერ გაბედა პანორამული ხედით ტკბობის ხათრითაც კი. ლებაისკარის ობლად დარჩენილი ციხე რომ ჩამოვიტოვეთ და ართუნის ხეობაში გუროს ნაწვეთრებს მივუახლოვდით, ბუნების ამ მშვენიერების მხილველს კლდესთან ერთად მეც მომადგა თვალებზე სიხარულისა და სიამაყის ცრემლი. ერთმანეთს ვასწრებდით ჩანჩქერის ქვეშ შედგომას. გუროს ნაწვეთრებს ძალით მოგვწყვიტეს და ნელ-ნელა გავუყევით გზას შატილისკენ და მიუვალ კლდეზე შეფენილ იმ კოშკებს მივადექით, შეუვალი კედელივით რომ აღმართულიყო ხეობაში. მტრისა რა გითხრათ და მოყვრად მისულსაც გამიჭირდა გზის გაკვლევა. ერთმანეთთან მიჯრით მიწყობილი კოშკები ლაბირინთივით მიბნევდა თავგზას. წარმოვიდგინე საუკუნეების წინ როგორ არბოდ-ჩარბოდნენ პატარა გოგო-ბიჭები ქვის იმ ვიწრო კიბეზე, მთელ სიგრძეზე რომ დაჰყვება სოფელს, ქუჩებში როგორ ირეოდნენ ქამარ-ხანჯალ შემორტყმულნი.. აქ ყველა ლოდს, ყველა ქვას საკუთარი ისტორია აქვს, ქვას რომ ლაპარაკი შეეძლოს, ალბათ, საათობით ჩამოვუჯდებოდი და მათ ამბებს მოვისმენდი, ვინც ეს ძეგლები წარსულიდან აწმყოში მოგვიტანა. ტერასიდან ყოველ დილით გადავხედავდი ხეობას მარტო ხედით ტკბობისთვის კი არა, იმის შესაგრძნობად რომ “ქართველი ვარ, კავკასიის მთების შვილი და განცხრომით სხვაგან ყოფნას, მირჩევნია აქ სიკვდილი”. აი, სიკვდილიც კი სხვანაირად ხელშესახებია მთაში. ანატოლის აკლდამა ჟამიანობისას გარდაცვლილთა ნაწილებს სიკვდილის მოწმესავით ინახავს. ამბობენ, ანატოლის ჯვარი გასწყრომია ვიღაცას..

როცა მუცოს გზას ფეხით შევუდექი და ფრიალო კლდეზე საცალფეხო ბილიკს ავყევი, ერთი პირობა მეც ვიფიქრე, რა ღმერთი გამიწყრა, აქ რამ წამომიყვანა, კოშკების შორიდან ხილვას ხომ არ დავჯერდე-მეთქი, მაგრამ მერე თავს შემოვუძახე და რის ვაი-ვაგლახით ავიარე ჩემი “გოლგოთა”. არც უფრო ზევით მივიწევდი, მზე სულ უფრო მცხუნვარედ აჭერდა და სახეს მიწვამდა. ზღვის რუჯი რა მოსატანია, მე რომ იქ ფერი დამედო.. დაღლილობისგან მუხლები მეკეცებოდა, მეგონა სადაცაა წონასწორობას დავკარგავდი და მაშინ ვერაფერი შემაჩერებდა, თვალისდახამხამებაში გავიფრენდი უკანა გზაზე. სხეულს ალბათ ჩავიტანდი ბოლომდის, აი, სულის რა მოგახსენოთ. საკუთარი თავის შემრცხვა, ოდესღაც წინაპართაგან გათელილი გზა ახლა დაუძლევლად რომ მეჩვენებოდა, ხოდა, თავი ისევ კოშკებს შევაფარე. სიპი ქვით ნაგებ უქვიტკირო კოშკებს. ვუყურებდი და დაჯერება მიჭირდა, რა ხელმა ააგო. შეუპოვრობა, გამძლეობა და სულის სიმტკიცე ქართველი კაცისა მთაში კოშკებად დაუდგამთ და მათი მოვლა-პატრონობა ჩემთვის, შენთვისა და მომავლისთვის მიუნდვიათ. თითქმის უკაცრიელ სოფელში ნახევრადდარღვეულ ციხე-კოშკებს რომ ვუცქერდი, მომინდა იქ, მთის მწვერვალზე, საიდანაც საქართველო გადაშლილი წიგნივით მოსჩანს, ფილტვები მთიულური ჰაერით ბოლომდე შემევსო და იოგების დაწყვეტამდე მეყვირა:

მე ერთი ქვა ვარ შატილის კოშკის,

ლებაისკარის ქვითკირის ზღუდე,

იახსრის კლდე ვარ, ლოდი ვარ როშკის,

თორღვას ციხეში არწივის ბუდე.

უკანა გზაზე წვიმამ დასცხო, ალბათ, უცხოთა ნაკვალევს შლიდა. მინდოდა გამომესწრო, სირბილით დავშვებულიყავი ქვემოთ, მაგრამ სველ ქვაზე ფეხი მისრიალებდაKდა კიდევ უფრო მეტი სიფრთხილის გამოჩენა მმართებდა. ასეა, მთას აჩქარება არ უყვარს და შენც დადინჯებას გაიძულებს. პიკნიკმაც კი უჩვეულოდ ჩუმად ჩაიარა. ვისხედით მდინარის პირას ერთმანეთისა და მთების მხარდამხარ და საუბრის ნაცვლად ყურს ამ უკანასკნელის მაჯისცემას ვუგდებდით. თბილისამდე ხმა არ ამომიღია, დაბრუნებული კი უკვე მერამდენჯერ ვიმეორებ: თქვენ, ყველა, ერთხელ მაინც უნდა ახვიდეთ მთაში!